Günümüzde yaygınlaşan büyük alışveriş merkezleri, rezidanslar, iş merkezleri ve entegre sağlık kampüslerinin sayılarının artmasıyla kapalı otopark alanları da artırıldı. Bu otopark alanların güvenli, konforlu ve ekonomik olarak havalandırılmasının da çok önemli olduğu ortadır. Teknolojinin gelişmesiyle artık bu kapalı otopark alanlarının havalandırılmasında jet fan sistemlerinin daha yaygın olarak kullanıldığı bir dönemde yaşıyoruz. Kapalı otoparkların hem günlük havalandırmasında araçlardan çıkan zehirli gazların tahliyesi hem de olası bir yangın anında oluşacak dumanın otoparktan atılmasını sağlayacak şekilde jet fan sistemleri kurulmaktadır. Bu sistemler tasarlanırken mimar, mekanik tasarımcı ve uzman tedarikçi firmalar ile ön tasarımlar yapılır ve ortak karar sonucunda uygulamaya geçilir. Burada ekonomik, kullanışlı ve teknolojik bir sistem tasarımı hedef alınmalı. Tasarım aşamasında olan ve yapımı tamamlanmış projelerde karşılaştığım bazı hatalar var. Genel olarak jet fan sistemlerinde karşılaştığımız hatalar ile başlamak istiyorum.
Jet fan sistemli otoparkların bazılarında yetersiz egzoz ve taze hava fanı şaftları kullanıldığını görülüyor. Mümkün olduğu kadar fazla sayıda egzoz ve taze hava şaftları kullanılmalı ki tasarım doğru sonuçlar versin. Bu sayede otoparkta homojen bir hava dağılımı olacak ve özellikle çıkabilecek bir yangında oluşan dumanın daha kısa sürede otoparktan tahliyesi sağlanmış olacağı unutulmamalıdır. Bu bahsettiğim şaftların zeminde çıkış konumlarını da çok dikkat edilmiyor. Aslında duman egzoz şaftının çıkışı mümkün olduğu kadar insanların dolaşım ve dinlenme alanlarından, bina girişlerinden uzakta olması gereklidir. Taze hava alımı için de bu şaft konumları çok önemli. Hem otopark duman egzoz şaftından hem de diğer mekanik egzoz çıkışlarından bu şaftlar uzakta olmalıdır. Aksi durumda otoparka temiz hava yerine kirli ve zehirli hava alınmış olacak ki bunu istemeyiz.
Diğer bir konu ise, otopark rampa ya da otopark giriş-çıkışlarına yakın bölgelerden egzoz yapılan projeler. Bu tarz bir durumda egzoz şaftımız otoparkta oluşacak araçlardan çıkan zehirli gazlar ve yangın anındaki dumandan daha çok rampadan taze hava çekerek by-pass yapacak. Böyle bir durumda egzoz süresi ciddi anlamda uzayacaktır. Egzoz şaftımız mümkün olduğu kadar rampalardan ve otoparka taze hava alış kısımlardan uzakta olmalıdır.
İnsan kaçış yollarına ve itfaiyenin otoparka giriş bölgesine dumanı yönlendirildiği uygulamalar da yapılmakta. İnsanların oluşabilecek bir yangın anında hızlı bir şekilde otoparkı terk etmeleri çok önemlidir. Tasarımlar bu faktör göz önüne alınarak yapılmalı. Yangın sebebiyle oluşan gazlar solunduğu zaman zehirlenmeler olmakta ve boğulmalar yaşanmaktadır. Otopark araç yangınlarında ölümlerin büyük bir kısmı dumandan boğularak gerçekleştiğini biliyoruz. Bu sebeple insanların kaçışı için ayrılan kaçış yollarının net ve görülür olması ve dumandan temizlenmiş olması asıl önemli konumuz olmalı. Ayrıca itfaiyenin yangına müdahale edebilmesi için otoparka giriş bölümlerinin de dumandan arındırılmış olması gerekli. Jet fanlar mümkün olduğu kadar araç park yerlerinin üstüne konulmamalı, kaçış yollarına ve yangın merdivenlerine doğru havayı yönlendirmemelidir.
Yapılan uygulamalarda ve tasarım aşamasındaki mekanik projelerde jet fan yerleşimlerde bazı sıkıntılar görmekteyim. Özelikle aksiyal jet fanların havayı emiş taraflarında herhangi bir engel olmamasını isteriz. Jet fanın emiş ağzından en az 2 fan çapı kadar mesafede bir engel olmamalıdır. Bazı uygulamalarda görüyoruz ki jet fanların emiş kısımları kirişlere ya da diğer tesisatlara çok yakın olarak montaj yapılıyor. Bu sebeple jet fanın emiş kısmında hava alımında ciddi sıkıntılar oluşacaktır. Jet fanlar en yakın kirişe emiş ağzından en az 2 fan çapı kadar ve hava çıkış ağzından en az 2 metre uzaklıkta olmasına dikkat edilmesini öneriyorum.
Yapılan jet fan yerleşimlerde jet fan menzilleri de yanlış gösterilmektedir. Jet fanların atış menzilleri üretici firma tarafından kendi laboratuvarlarında geniş ve boş alanlarda testler yapılarak hesaplanmaktadır. Bu testlerde jet fanların etrafında kolonlar, diğer tesisatlar ve hatta araçlar olmadığı için test sonucundan elde edilen atış menzili gerçek uygulamadaki mesafeden daha fazla olacaktır. Tüm bu engeller dikkate alınarak jet fan menzilleri hesaplanmalı ve jet fan atış ağzının tesir alanı boyunca mümkün olduğu kadar bir engel bulunmamalıdır. Jet fanların etki alanlarının birbirlerine engel olacak şekilde jet fan yerleşimleri yapılmamalıdır. Jetfanların etki alanları mümkün olduğu kadar üst üste binmemeli ve bir jet fanın etki alanı içine diğer bir jet fan yerleştirilmemelidir.
Uygulamada yapılan diğer bir hata olarak otoparktaki hava hareketinin dikkate alınmadığını gözlemliyoruz. Jet fan yerleşimi yaparken mümkün olduğu kadar otoparkta hareket eden havanın yönüne göre jet fanlar yerleştirilmesi önemli bir konu. Hava hareketine ters yönde yerleştirilen jet fan hem etkisi azalacaktır hem de otopark içerisindeki hava hareketini bozarak türbülanslar oluşturacaktır.
Yangın algılama sistemlerinin yetersizliği de diğer bir konumuz. Çoğu otoparkta yangın algılama sistemlerinin pahalı olmasından dolayı, günlük havalandırmada manuel tuş/buton ile yangın anında ise CO dedektörlerinden sinyal alarak çalışan jet fanlı otopark havalandırma sistemleri var. Jet fan sistemi günlük havalandırmada CO dedektörlerinden, yangın anında ise duman dedektörü veya yangın hattı akış ölçeri ile otomasyon sisteminden “otomatik” olarak çalışmasını tavsiye etmekteyim. Bir görevli yangını fark edip butona basarak çalışacak şekilde tasarlanmış birçok jet fan sistemli otopark ile karşılaştım. Böyle durumlarda yangının fark edilme süresi geç olabileceği için duman otoparka çoktan dağılmış olacak ve can-mal kaybının artmasına sebep verilmiş olacak. Fakat doğru tasarlanmış bir yangın algılama sistemi ile hem hızlı bir şekilde yangın sitemi devreye girecek hem de yangına müdahale doğru şekilde gerçekleşmiş olacaktır.
Jet fan konumlandırması yapılırken diğer tesisatların da dikkate alınmadığını jet fanlı sistemler bulunmakta. Jet fan sistemi ile otoparkta kullanılan diğer elektrik, su, aydınlatma vb gibi tesisatlar ile çakışmalara dikkat edilmiyor. Jet fan yerleşimi yapılırken diğer tesisatların konumuna göre jet fan yerleri ayarlanmalı. Jet fan emiş ve atış kısmına yakın geçerek engel olan tesisatlar, jet fanların performansı olumsuz yönde etkilemektedir. Bu tarz durumlarda jet fanların atış taraflarında yönlendirici deflektör kullanılmasını tavsiye ediyorum.
Bazı uygulamalarda Jet fanların atış ağızlarının hemen önünde spinkler başlığının olduğunu da görüyorum. Bu durumda hem jet fanın üfleme menzili azalacak hem de sprinkler etki çapı olumsuz yönde etkilenecektir.
Jet fan sisteminde kullanılan tüm ekipmanların sıcaklığa karşı dayanıklı olması gereklidir. Jet fanlar ve aksiyal fanlarda sıcaklık dayanıklı cihazlar kullanılıyor fakat emiş yapan duman damperlerinde bazı uygulamalarda plastik malzemeler kullanıldığı görüyorum. Jet fan sistemlerinde yangına dayanabilecek sıcaklıkta en az 120 dakika boyunca bütün bileşenlerin çalışması garanti edilmelidir.
Diğer bir önemli hata ise, jet fan sistemlerinin sadece şebeke enerjisi ile beslendiğini otoparklar. Aslında yapılması gereken, bu sistemlerin enerji kesintisinde bile sürekli çalışabilmesi için jeneratörden beslenmesi gerekli.
Yapılan en büyük hata olarak şunu söyleyebilirim, jet fan sistemlerinin periyodik bakımlarının düzenli yapılmaması. Hatta çoğu sistem atıl durumda bekliyor. Bu sistemlerin yılda en az 2 defa bakımı yapılmalı ve belirli aralıklar ile hem günlük havalandırmada hem de acil durum yangın modunda senaryoları test edilmelidir. Yetkili personellere bu testler ve sistemin çalıştırılması konusunda eğitimler verilmeli, hatta idari yönetimle bu konuda da belirli aralıklar ile uygulamalı eğitimler yapılmalı, sistem ile ilgili sınavlar yapılarak yetkili personeller değerlendirilmeli. Özelikle hastane, avm ve iş merkezi gibi otopark kısmı yoğun olarak kullanılan jet fan sistemleri için bu bakımlar çok çok önemli olmaktadır.
Sonuç olarak jet fan sistemlerinin sağladığı avantajların hepimiz farkındayız. Fakat doğru tasarım ve doğru uygulama aslında çok önemli. Yoksa yapılan büyük yatırımların önemi kalmayacak ve daha önemlisi insan sağlığını ve hayatını tehlikeye atan bir sistem tasarlanmış olacaktır.
AFS Jet Fan ürün kategorisini incelemek için tıklayınız.
