TRT Belgesel, Dünya Tarihinin Dönüm Noktaları programı, 1.bölüm. Sunucu Bülent İnal, tarihten bir kesit aktarmadan önce çarpıcı cümleler ile konuşmaya giriyor.
“Çılgın bir dünyada yaşıyoruz. Bazen soluduğumuz hava üzerine düşünürken buluyorum kendimi. Gözümüzle göremediğimiz, binlerce yıldır bizi ayakta tutan paha biçilmez, renksiz, kokusuz, akışkan gaz karışımı. Bu her gün soluduğumuz gazı binlerce yıl önce, bizden çok önce atalarımızda soludu.”
Bir programı birkaç kere seyredip her seyredişinizde farklı bir cümlenin dikkatinizi çektiğini düşündüğünüz hiç olmuş mudur? Ya da aynı cümlenin sizi her seferinde farklı bir yere götürdüğü. Aynı havayı solumak, hatta farklı zaman dilimlerindeki insanlar ile aynı havayı solumak, bu belgeseli son izleyişimde beni tarihten uzaklaştırıp farklı bir yere götürüyor.
Önce kendimi bir restoranda akşam yemeğinde buluyorum. Tabağımdaki yemekten sadece ama sadece ben yiyorum. Masada başkasının yarım kalmış suyunu içmiyorum. Kendi bardağım ve kendi suyum var. Ama yan masadaki ile aynı havayı soluyorum. O nefes verirken ben nefes alıyorum. Soluduğum havayı bir tabağa veya bardağa koyup ayrıştıramıyorum. Belki diğerleri ile aramda bir mesafe var deyip kendimi avutuyorum. Sonra hikâye daha zorlaşıyor. Bu sefer kendimi bir konser salonunda buluyorum. Artık mesafeye de güvenemem. Havayı paylaştığım o kadar çok insan var ki. Burada beni avutacak başka bir şeye ihtiyacım olduğunu fark ediyorum. Sonra kendimi dışarı atıyorum. Temiz havayı içime çekiyorum. Birden içime şüphe düşüyor, acaba hava temiz mi diye düşünüyorum.
Hava dediğimiz bir gaz karışımı. Temiz havadan kirli havaya geçiş ise, belki yoğurt olur diye göle maya çalan Nasreddin Hoca’nın fıkrası gibi, havanın hacmine kıyasla bu kadar düşük orana sahip kirleticiler havayı nasıl kirletir diye düşündürüyor. Dr. Brent Stephens’ın iç ortam hava kirliliği dersinde verdiği aşağıdaki tabloya göre, evet, kirleticiler ppm/ppb seviyesinde iken havayı kirli hava sınıfına sokmak için yeterli oluyor. Havanın bir bileşeni olan karbondioksitin seviyesi, iç ortam popülasyonu ile artışı ve nasıl değerlendirileceği de bir başka blog yazısının ana konusu olacak kadar önemli.
| Havanın Bileşimi
(hacimsel oran) |
TEMİZ hava | KİRLİ hava |
| Nitrojen (N2) | % 78,1 | % 78,1 |
| Oksijen (O2) | % 20,9 | % 20,9 |
| Argon (Ar) | % 0,9 | % 0,9 |
| Karbondioksit (CO2) | % 0,04 * | % 0,04 * [400 ppm] |
| Neon (Ne) | % 0,0018 | % 0,0018 |
| Helyum (He) | % 0,0005 | % 0,0005 |
| Metan (CH4) | % 0,0002 | % 0,0002 |
| Kripton (Kr) | % 0,0001 | % 0,0001 |
| Hidrojen (H2) | % 0,00006 | % 0,00006 |
| Su buharı | ** | ** |
| xyz kirleticisi | < % 0,00003 ** [300 ppb] |
* (iç ortamlarda %0,5 veya daha yüksek seviyelere kadar çıkabilir)
** (oldukça değişken)
Kirli Hava=Temiz Hava + Kirleticiler(x,y,z)
Referans: İç Ortam Hava Kirliliği ders notları – Dr. Brent Stephens (https://www.built-envi.com/wp-content/uploads/enve576_lecture01_introduction-to-iaq.pdf)
Peki bu ppm/ppb seviyelerindeki xyz kirleticileri neler? İç ortam kirleticileri, iç ortam, dış ortam veya her ikisi kaynaklı olabilir. Aynı zamanda, iç ortam kirleticileri, inorganik gaz, organik gaz, parçacık vb. bir formatta olabilir. Kirleticiyi bertaraf etmenin, konsantrasyonunu azaltmanın ilk yolu kaynağında çözüm üretmek olduğu için ben kaynağına göre sınıflandırılmış aşağıdaki listeyi paylaşmayı daha çok seviyorum.
Tablo – Kökenlerine göre gruplandırılmış bazı kirleticilerin tipik kaynakları
|
Kirleticiler |
Kirletici Kaynakları |
|
GRUP 1 – Ağırlıklı olarak dış ortam kaynaklı olanlar: |
|
| Kükürt oksitler (gazlar ve parçacıklar) | Yakıt yakma, dökümhaneler |
| Ozon | Fotokimyasal reaksiyonlar |
| Polenler | Ağaçlar, çimenler, yabani otlar, bitkiler |
| Kurşun, manganez | Otomobiller |
| Kalsiyum, klor, silikon, kadmiyum | Askıda kalan toprak parçacıkları veya endüstriyel emisyon |
| Organik maddeler | Petrokimyasal solventler, doğal kaynaklar, yanmamış yakıtların buharlaşması |
|
GRUP 2 – Hem iç ortam hem dış ortam kaynaklı olanlar: |
|
| Nitrik oksit, nitrojen dioksit | Yakıt yakma |
| Karbon monoksit | Yakıt yakma |
| Karbon dioksit | Metabolik aktivite, yanma |
| Parçacıklar | Buharların ve yanma ürünlerinin yeniden havada askıda kalması, yoğunlaşması |
| Su buharı | Biyolojik aktivite, yanma, buharlaşma |
| Organik maddeler | Uçuculaşma, yanma, boya, metabolik aksiyon, tarım ilacı, böcek öldürücüler, fungisitler |
| Sporlar | Mantarlar, küfler |
|
GRUP 3 – Ağırlıklı olarak iç ortam kaynaklı olanlar: |
|
| Radon | Bina inşaat malzemeleri (beton, taş), su |
| Formaldehit | Sunta, izolasyon, mobilyalar, tütün dumanı |
| Asbest, mineral ve sentetik lifler | Yangın geciktirici, akustik, termal veya elektrik yalıtımı |
| Organik maddeler | Yapıştırıcılar, solventler, yemek pişirme, kozmetik |
| Amonyak | Metabolik aktivite, temizlik eşyaları |
| Polisiklik hidrokarbonlar, arsenik, nikotin, akrolein, vb. | Tütün dumanı |
| Civa | Mantar öldürücüler, boyalar, diş bakımı tesisleri veya laboratuvar ortamında dökülmeler, termometre kırılması |
| Aerosoller | Tüketici ürünleri |
| Yaşayan organizmalar | Enfeksiyonlar |
| Alerjenler | Ev tozu, hayvan tüyü |
Referans: Indoor Pollutants, National Research Council (US) Committee on Indoor Pollutants, Washington (DC), National Academies Press (US), 1981
AFS olarak iç ortam hava kalitesinin önemini biliyor, yaptığımız işi bu hedef üstüne kurguluyoruz. Faaliyetlerimizi gerçekleştirirken de sürdürülebilirlik inancını benimsiyor ve gelecek nesillere soluyabilecekleri temiz bir hava bırakmayı diliyoruz.
AFS İç Ortam Hava Kalitesi filmini izlemek için tıklayınız.
